Biến đổi khí hậu đã và đang gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống của con người trên mọi lĩnh vực, cả về môi trường và kinh tế - xã hội. Biến đổi khí hậu kéo theo thiên tai và hiện tượng thời tiết cực đoan đã làm tăng tần suất và cường độ bão, nhiệt độ trái đất ấm dần lên và nước biển dâng, ngập lụt, hạn hán, mưa lớn và sạt lở đất…

     Hàng năm trên thế giới, thiên tai đã làm khoảng 3 triệu người chết và 200 triệu người chịu ảnh hưởng. Một số trường hợp thiên tai đã gây thương vong cho hàng chục nghìn người như: đợt nắng nóng ở Châu Âu vào tháng 8/2003, cơn bão Katrina ở nước Mỹ, Trận sóng thần lịch sử ở Nhật Bản hồi tháng 3 năm 2011 và gần đây nhất là cơn bão Hải Yến (Haiyan) quét qua miền Trung Philippines, gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản mà phải rất lâu nữa mới phục hồi lại được.

     Theo kịch bản của Biến đổi khí hậu(BDKH) Việt Nam Là một trong các quốc gia trên thế giới được dự báo là chịu ảnh hưởng nhiều nhất của BĐKH, hiện 70% dân số Việt Nam đang phải đối mặt với những diễn biến tiêu cực và rủi ro từ thiên tai. Các nhà khoa học cũng ước tính Việt Nam sẽ thiệt hại khoảng 2-4% GDP hàng năm vào năm 2050 và có thể lên đến trên 6,5% do chịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, ngoài ra theo tính toán nếu nhiệt độ Trái Đất tăng lên 1,00C và mực nước biển dâng cao 1m các hiện tượng thời tiết trở nên bất thường và khó dự báo hơn: mất 12,2% diện tích đất là nơi cư trú của 23% dân số (17 triệu người), ngày càng có nhiều cơn bão và mức độ tàn phá mạnh hơn.

     Đối với các tỉnh trong khu vực Nam Trung Bộ với địa hình nằm dọc bờ biển, hàng năm chịu ảnh hưởng nặng nề về các cơn bão lớn, những năm gần đây tần suất ngày càng nhiều, trong mùa khô hiện tượng khô hạn, thiếu nước xảy ra trầm trọng hơn kéo theo với đó là hiện tượng sa mạc hóa ngày càng nghiêm trọng.

     Nhận thức được điều này chính phủ đã rất nỗ lực xây dựng chiến lược và thực hiện các hoạt động thích ứng, giảm thiểu các tác hại, rủi ro từ biến đổi khí hậu. Với tư cách là chủ thể của cộng đồng, mỗi người dân đã trở thành chủ thể thực thi việc ứng phó với các rủi ro thiên tai, nhưng đồng thời cũng chính là các tác nhân của nhiều hoạt động gây gia tăng thiệt hại từ các thảm họa thiên tai. Như vậy, vai trò của con người đặc biệt quan trọng cả ở đầu vào và đầu ra của quá trình ứng phó và thích nghi này. 

Ảnh: Cộng đồng chung tay giảm nhẹ Biến đổi khí hậu

     Theo các nhà khoa học chuyên nghiên cứu lĩnh vực biến đổi khí hậu, ở nước ta, biến đổi khí hậu được coi là vấn đề của toàn dân và toàn hệ thống chính trị, mang tính cơ bản và lâu dài đối với sự phát triển nói chung. Đây là vấn đề của nhiều thế hệ con người. 

     Thực tế trong những năm qua ở Việt Nam cho thấy, hoạt động xây dựng cộng đồng ứng phó với thiên tai là một trong những biện pháp hiệu quả nhất, vừa phát huy được vốn xã hội, phát huy được các thế mạnh và sáng kiến của cộng đồng, vừa tiết kiệm được chi phí từ phía đầu tư công, nhờ ở nhiều khâu quá trình này đã phát huy được hiệu quả của việc xã hội hóa.

     Thông qua các hoạt động nâng cao nhận thức về các rủi ro của biến đổi khí hậu cho cộng đồng như: Tập huấn, các hội thi về biến đổi khí hậu, phổ biến các giải pháp giảm thiểu rủi ro… đến nay, khái niệm về biến đổi khí hậu không còn xa lạ với người dân. Tại nhiều địa bàn dân cư đã có các đội tình nguyện cứu trợ khẩn cấp như: Hiệp hội Chữ thập đỏ, Hội Trăng lưỡi liềm đỏ, Hội Tình nguyện xanh… hoạt động tích cực trong phòng ngừa và ứng phó thảm họa phòng chống thiên tai, xây dựng cộng đồng an toàn tại các địa phương. Nhiều nơi đã biết phát huy uy tín của các chức sắc tôn giáo trong công tác quản lý môi trường và giảm thiểu rủi ro thiên tai… 

     Với mục tiêu lấy con người là trung tâm trong Chiến lược Quốc gia về Biến đổi khí hậu, Phó Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Trịnh Thị Kim Ngọc, Viện Nghiên cứu con người trực thuộc Viện hàn lâm Khoa học và xã hội Việt Nam cho rằng, Việt Nam cần xây dựng và thực thi các chương trình mục tiêu ưu tiên là xây dựng cộng đồng ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu trên cơ sở đảm bảo an sinh xã hội và nâng cao năng lực con người. 

     Tiến sỹ Trịnh Thị Kim Ngọc nhận xét: Đối với vấn đề tăng cường năng lực và sự tham gia của cộng đồng trong các hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu cần đặc biệt chú trọng các kinh nghiệm ứng phó tại chỗ của người dân; phát huy phương châm “ bốn tại chỗ” gồm: Chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện vật tư tại chỗ và hậu cần tại chỗ. Đồng thời, cần tổ chức các biện pháp tập huấn, diễn tập những tình huống khẩn cấp trong việc nâng cao năng lực ứng phó với biến đổi khí hậu.

     Đối với người dân các địa phương những vùng chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất của biến đổi khí hậu cần tập huấn cho người dân kỹ thuật sản xuất, nuôi trồng các giống cây, con…mới có khả năng chịu mặn, chịu hạn, chịu ngập lụt…trong hoàn cảnh thời tiết bất thường của nước ta.

     Cũng Theo Tiến sỹ Trịnh Thị Kim Ngọc, Chính phủ cần có những quyết sách giúp cải thiện, nâng cấp hệ thống chăm sóc sức khỏe cộng đồng, hiện đại hóa cơ sở vật chất và trang thiết bị bảo vệ sức khỏe của người dân trong bối cảnh biến đổi khí hậu, đảm bảo quyền lợi các nhóm xã hội dễ bị tổn thương như: Phụ nữ, trẻ em, người già, người nghèo, dân tộc thiểu số…

Bài viết: Trần Văn Nhường