Theo kết quả nghiên cứu của đề tài: “Điều tra, khảo sát, xây dựng bản đồ phân vùng nguy cơ xảy ra lũ quét ở tỉnh Ninh Thuận và các giải pháp phòng chống” (Chủ nhiệm đề tài: KS Võ Anh Kiệt); đã giúp cho chúng ta nhận biết được 5 khu vực có nguy cơ  xảy ra lũ quét trên địa bàn miền núi tỉnh Ninh Thuận như sau: Các Thôn Bẹt Rây I,  Bẹt Rây II - xã Phước Bình (huyện Bác Ái); thôn Giã Rữa - xã Phước Trung (huyện Bác Ái); Thôn Lâm Bình xã Lâm Sơn (huyện Ninh Sơn); thôn Ú - xã Ma Nới (huyện Ninh Sơn).

Lũ quét đã xuất hiện có chiều hướng ngày càng gia tăng cả về số lượng, cũng như mức độ tàn khốc, gây tổn thất nặng nề về người và của cải; ở nhiều vùng miền trên đất nước ta. Tại Ninh Thuận, theo thống kê trong vòng 50 năm qua đã xuất hiện khoảng 30 trận lũ quét. Điển hình, là một số trận lũ quét đã xảy ra gần đây trên thượng nguồn lưu vực sông Cái Phan Rang. Việc tìm hiểu về các đặc điểm và tính chất của lũ quét nhằm nâng cao nhận thức, chủ động phòng tránh, cũng như tìm ra giải pháp khắc phục những hậu quả mà chúng gây ra.

Lũ quét khác với lũ thông thường; bởi lũ thường là sự di chuyển một khối lượng lớn chất lỏng chủ yếu là nước, dù cho dòng nước ấy có phù sa và lẫn các vật rắn khác. Khi lượng vật rắn trong dòng chất lỏng tăng lên, nhiều đến mức tạo thành khối vật chất hỗn hợp lỏng- rắn thì chuyển thành lũ quét. Lũ quét xuất hiện rất đột ngột và có động lượng rất lớn, dẫn đến mức độ tàn phá của nó thường gây hậu quả khó lường.  

Hiện tượng dễ nhận ra lũ quét là nghe nước trên sườn dốc đổ xuống ầm ầm như thác, kèm theo tiếng nổ bùng bục hoặc tiếng động lớn rất đặc trưng. Lũ quét khi di chuyển tạo ra sự tàn phá khủng khiếp ở những nơi vệt lũ đi qua. Nó không chỉ gây ngập lụt hay phá đổ một vài ngôi nhà như lũ thông thường, mà nó vùi lấp hoặc quét sạch cả một khu dân cư. Sau khi lũ quét tràn qua nhà cửa bị phá sạch, ruộng vườn bị vùi sâu dưới bùn đá dầy hàng mét.

Lũ quét tràn qua rất nhanh, với đỉnh lũ rất lớn. Trường hợp này, lũ quét xảy ra rất bất bất ngờ nên khó đo đạc trực tiếp các đặc trưng của nó, mà chỉ điều tra vết lũ và quan sát ghi nhận thiệt hại khi lũ đã đi qua. Như các trận lũ đã xảy ra: Vào tháng 9/2007 trên sông Gia Chiêu (Lâm Sơn - Ninh Sơn); Trận lũ xảy ra trong tháng 10/2008 trên sông Cha (Hoà Sơn - Ninh Sơn); Trận lũ vào tháng 9/2008 quét qua tràn liên hợp Đa Nhông (Phước Bình - Bác Ái). Trong đợt mưa lịch sử ngày 01/11/2010, đã gây lũ quét tại đoạn cửa Sông Cha (Quảng Sơn - Ninh Sơn) và lũ quét qua tràn Sông Ngang (Phước Trung - Bác Ái).

Trong năm 2011, trận lũ quét xảy ra ngày 22/8, trên Sông Ông (Lâm Sơn, Ninh Sơn) làm hư hỏng hoàn toàn 3 cây cầu, nhiều hecta hoa màu; Vào ngày 9/10 lũ quét tràn qua làm hỏng cổng, tường rào Nhà máy thuỷ điện Đa Nhim và làm 5 tổ máy Nhà máy Thuỷ điện Sông Pha ngừng hoạt động. Gần đây nhất, vào đêm 26/9/2012 trên sông Gia Chiêu đột ngột xuất hiện trận lũ trận lũ quét; với sức tàn phá rất lớn. Đoạn qua tràn Lâm Bình (Lâm Sơn - Ninh Sơn), dòng lũ quét mang theo hàng trăm mét khối đá mồ côi từ thượng nguồn về vùi lấp, tàn phá vườn cây ăn trái hai bên bờ và làm thay đổi dòng chảy.

Trước tình hình lũ quét diễn ra ngày một phức tạp hơn, chúng ta cần nâng cao nhận thức trong cộng đồng, cảnh giác với các hình thế thời tiết nguy hiểm có khả năng gây mưa lớn trên lưu vực. Lưu ý tuyệt đối không đi qua các bờ tràn, đập tràn, tràn liên hợp khi có mưa lũ xảy ra; không sinh sống trong nhà tạm ven sông, ven suối… Đặc biệt chú ý trong thời kỳ cao điểm của mùa mưa lũ; phải thường xuyên theo dõi các bản tin cảnh báo, dự báo thời tiết thuỷ văn, nhằm chủ động hơn trong công tác phòng chống lụt bão và giảm nhẹ thiên tai, mà đặc biệt là lũ quét!  

                                                                       Tác giả : K.S  Đặng Thanh Bình

                                                                       Trung tâm Khí tượng Thủy văn tỉnh Ninh Thuận