Và nước Úc đã phải ra quyết định tuyên bố tình trạng khẩn cấp sau thảm họa cháy rừng kinh hoàng vào năm 2019 không những khiến khoảng gần 6 triệu ha rừng bị xóa sổ mà còn khiến gần nửa tỉ động vật hoang dã bị chết hoặc tác động. Trận mưa lũ lịch sử này được mô tả như là cơn “đại hồng thủy”, nhấn chìm nhiều khu vực rộng lớn thuộc các bang New South Wales và Queensland trên vùng bờ biển phía đông đất nước, cướp đi sinh mạng của 22 người (Hình 1).

 Hay, tại thành phố Petropolis của Brazil, bão mạnh đổ bộ ngày 15/02/2022 đã gây ra lượng mưa lên tới 258 mm chỉ trong vòng 3 giờ. Mưa lớn khiến nhiều vụ lở đất liên tiếp đã xảy ra sau mưa bão, cuốn trôi nhiều ô tô, cây cối...Nước lũ dâng cao cũng đã nhấn chìm nhiều cửa hàng trên các tuyến phố, khu vực vùng núi của thành phố bị sạt lở nghiêm trọng. Chính quyền thành phố Petropolis với 300.000 cư dân đã phải ban bố "tình trạng thảm họa". Và cũng trong tháng trước đó, ở khu vực vùng núi Rio có trên 900 người đã thiệt mạng do mưa lớn kéo theo lũ lụt và lở đất.

Theo báo cáo của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) và một số cơ quan Liên hợp quốc, trong 50 năm qua, thế giới đã trải qua hơn 11.000 thảm họa thiên nhiên, khiến trên 2 triệu người thiệt mạng và ước tính gây thiệt hại khoảng 3,6 nghìn tỷ USD cho nền kinh tế thế giới. Đặc biệt, báo cáo chỉ ra rằng năm 2018, các trận bão, lũ lụt, hạn hán và cháy rừng đã khiến 108 triệu người phải tìm kiếm sự giúp đỡ từ hệ thống nhân đạo quốc tế.

Song nhờ các hệ thống cảnh báo sớm đã làm giảm thiểu nguy cơ rủi ro một cách hiệu quả cũng như thích ứng với biến đổi khí hậu; số người thiệt mạng đã giảm đáng kể. Nếu được chuẩn bị và ứng phó sớm, đúng lúc, các hệ thống cảnh báo sớm có thể cứu sống nhiều người và bảo vệ kế sinh kế của nhiều cộng đồng trên thế giới. Bằng chứng là trong những năm 1970, thế giới hứng chịu khoảng 711 thảm họa thời tiết/năm, thấp hơn nhiều so với con số 3.536 thảm họa/năm của giai đoạn 2000 - 2009. Đến những năm 2010, con số này giảm nhẹ xuống còn 3.165 thảm họa/năm. Tại Bangladesh, quốc gia thường xuyên phải gánh chịu các thảm họa như lũ lụt, lốc xoáy... khiến trên 520.000 người thiệt mạng trong 40 năm qua, hệ thống cảnh báo đã giúp giảm số người thiệt mạng trong các thảm họa gần đây xuống 1% so với con số thiệt hại cách đây vài thập kỷ. Trong khi đó, ở châu Âu, một hệ thống cảnh báo cháy rừng, có giá trị gần 2 triệu euro đã cho phép lục địa này tránh được thiệt hại ước tính từ 255 - 375 triệu euro mỗi năm…

Ở Việt Nam, theo báo cáo hiện trạng môi trường Quốc gia thì Việt Nam đứng thứ 5 về Chỉ số rủi ro khí hậu toàn cầu và thứ 8 về Chỉ số rủi ro khí hậu dài hạn trong số những nước chịu ảnh hưởng nặng nhất bởi các hiện tượng thời tiết cực đoan giai đoạn 2007 - 2016. Chẳng hạn như, trong năm 2016, người dân miền Trung và miền Nam đã trải qua đợt hạn hán và xâm nhập mặn lớn nhất trong lịch sử 90 năm vừa qua, ảnh hưởng tới hơn 50 tỉnh, thành phố trên cả nước, trong đó có 18 tỉnh phải thông báo tình trạng khẩn cấp. Hay những trận "đại hồng thủy" không còn hiếm gặp ở miền Trung. Trong ảnh là trận mưa lũ lớn ở xã Tân Hóa, huyện Minh Hóa, Quảng Bình hồi tháng 10/2020 (Hình 2).

 

Nhưng để ứng phó với diễn biến phức tạp và khó lường của thiên tai, các đơn vị ngành Khí tượng Thủy văn thực hiện theo các quy trình, quy định về dự báo, cảnh báo, quan trắc, truyền tin; đảm bảo các thông tin dự báo, cảnh báo được ban hành kịp thời, sát với diễn biến của thiên tai.

Xây dựng hệ thống các trạm tự động: Mưa, gió, nhiệt, sóng, trạm Radar thời tiết…

Ngoài ra, các bản tin dự báo bão, áp thấp nhiệt đới đã kéo dài thời hạn dự báo đến 3 ngày và cảnh báo đến 5 ngày. Các bản tin dự báo, cảnh báo mưa lớn diện rộng, nắng nóng, không khí lạnh, gió mạnh cũng cảnh báo trước 2 - 3 ngày và dự báo trước 1 - 2 ngày. Nhận định tình hình hạn hán, xâm nhập mặn sớm và sát với thực tế xảy ra…được chuyển kịp thời đến các sở ban ngành, người dân và đặc biệt là cơ quan phòng chống thiên tai bằng nhiều hình thức: Email, fax, mạng xã hội (web, zalo…) phục vụ phòng tránh giảm thiểu thiệt hại.

Kết quả, mặc dù thiên tai xảy ra khốc liệt song thiệt hại đã giảm đáng kể về người và kinh tế. Đặc biệt gần đây nhất, năm 2021, thiên tai đã làm 108 người chết, mất tích, 95 người bị thương; ước tính thiệt hại hơn 5.200 tỷ đồng. Nhưng so với năm 2020, thiên tai làm 357 người chết và mất tích, thiệt hại gần 40.000 tỷ đồng thì năm 2021 là năm giảm kỷ lục về thiệt hại do thiên tai gây ra (báo cáo hội nghị, Tổng Cục phòng chống thiên tai).

Do vậy, chủ đề ngày khí tượng thế giới năm nay được Tổ chức WMO chọn là “Cảnh báo sớm để Hành động sớm…”. Thông điệp nhằm tôn vinh những thành quả to lớn của các Cơ quan Khí tượng Thủy văn quốc gia trong việc cải thiện hệ thống cảnh báo sớm để giảm nhẹ rủi ro thiên tai.