Trong nhiều năm qua, trên cả nước nói chung và các tỉnh Nam Trung Bộ nói riêng, cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội, gia tăng dân số, quá trình đô thị hóa đòi hỏi nhu cầu dùng nước cho sản xuất và dân sinh ngày càng tăng cả về số lượng và chất lượng. Nhu cầu về nguồn nước ngày càng tăng dẫn đến việc khai thác sử dụng tài nguyên nước ngày càng nhiều, nguy cơ thiếu nước hiện nay ở các tỉnh Nam Trung Bộ là rất nghiêm trọng.

Về nguyên nhân tự nhiên, sự suy thoái, cạn kiệt nguồn nước mặt, nước ngầm, thiếu nước, khan hiếm nước trở nên phổ biến hơn. Cạnh tranh giữa sử dụng nước cho hoạt động thủy điện và các nhu cầu tiêu thụ nước khác, đặc biệt cho sản xuất nông nghiệp ở hạ lưu các lưu vực sông đã xảy ra rất găy gắt, nhất là trong mùa khô.

Biến đổi khí hậu cũng là nguyên nhân trực tiếp quan trọng gây suy giảm, cạn kiệt nguồn nước. Thực tế cho thấy ở nhiều nơi, trong mùa mưa lượng mưa đang có xu hướng diễn biến thất thường, trong mùa khô có xu hướng suy giảm, cạn kiệt nguồn nước kéo dài hơn, tồi tệ hơn, nhiều khu vực nước ngọt cũng sẽ bị xâm nhập mặn, ô nhiễm gia tăng do dòng chảy không còn khả năng tự làm sạch, khả năng chống chọi với thiên tai.

Về mặt nhân tạo, tác động trực tiếp của con người đóng vai trò rất lớn đến cán cân nguồn nước trên các lưu vực. Nạn phá rừng, hủy hoại vùng sinh thủy; chưa có biện pháp tích trữ nước trong mạng lưới sông ngòi, chưa tích đủ nước vào hệ thống công trình như thiết kế; phân phối nguồn nước cho các nhu cầu sử dụng chưa hợp lý; nước chưa được sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, đa mục tiêu; việc vận hành và quản lý tổng hợp các hồ chứa đa mục tiêu chưa được tuân thủ một cách nghiêm túc, thậm chí ở một số hồ, trong những thời kỳ dài, vi phạm nghiêm trọng việc vận hành bảo đảm nguồn nước tối thiểu cho hạ lưu, cho đời sống bình thường của dòng sông. Để bảo đảm sự bền vững về tài nguyên nước, mức khai thác qui định không được vượt ngưỡng 30% nguồn nước, nhưng ở hầu hết các lưu vực sông ở Nam Trung Bộ đã và đang khai thác trên 40-50% lượng dòng chảy, ở Ninh Thuận còn khai thác tới 70-80% nguồn nước.

        Để đảm bảo phát triển bền vững ở khu vực, vấn đề bảo vệ (số lượng), bảo tồn (chất lượng) nguồn nước trên các lưu vực sông cần phải được các cấp chính quyền địa phương, các cơ quan chuyên môn đặt biệt quan tâm, trước mắt cần phải:

- Tiếp tục tăng cường công tác quản lý tổng hợp lưu vực sông, xác định ranh giới lấy nước để đảm bảo môi trường sinh thái như yêu cầu lưu lượng nước sau khi sử dụng còn lại không nhỏ hơn (60 - 70%) lưu lượng kiệt trung bình tháng mùa cạn, tức là xấp xỉ lưu lượng các tháng của năm kiệt nhất ứng với tần suất 95%. Ở vùng ven biển, lấy lượng tương ứng với ranh giới mặn của năm cao nhất đã xảy ra, làm giới hạn cho phép lấy nước.

- Cần thúc đẩy công tác trồng và bảo vệ rừng ở thượng nguồn, giải tỏa khu dân cư ven sông ở những vùng dân cư quá đông, giám sát các khu giết mổ và xử lý nước thải trước khi đưa ra sông.

- Khai thác, sử dụng nước phải hiệu quả, tiết kiệm, đa mục tiêu, hài hòa các lợi ích trong bối cảnh nguồn nước suy giảm do biến đổi khí hậu là vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng trong bối cảnh an ninh nguồn nước đang bị đe dọa, tình trạng suy thoái, ô nhiễm, cạn kiệt nguồn nước đang ngày càng trầm trọng ở nhiều lưu vực sông.

- Cần phải có một công cụ pháp lý với những chế tài đủ mạnh để bảo vệ và bảo đảm an ninh nguồn nước. Luật tài nguyên nước có hiệu lực từ ngày 1-1-2013 và nhiều văn bản khác đã đánh dấu sự thay đổi cơ bản về quản lý tài nguyên nước, nhưng tất cả đều chưa phát huy hiệu quả cụ thể trong thực tiễn.

KS. Võ Anh Kiệt - Đài KTTV Khu vực Nam Trung Bộ