Truyền thông là một quá trình trong đó người làm công tác truyền thông truyền đạt các thông tin tới người nhận thông tin nhằm mục đích nâng cao kiến thức, thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi của người nhận thông tin thông qua các cách tiếp cận, hình thức và phương tiện khác nhau. Từ những đặc thù của truyền thông về KTTV trong bối cảnh BĐKH, chúng ta cùng chia sẻ trách nhiệm và thống nhất hành động theo một hướng chung trong việc giải quyết những vấn đề của KTTV đặt ra.

1. Truyền thông báo chí

1.1. Quá trình truyền thông

Quá trình truyền thông có liên quan đến chín yếu tố được trình bày trong mô hình (Hình 1). Trong đó mô hình này nhấn mạnh những yếu tố then chốt trong hệ thống truyền thông có hiệu quả.

Hình 1. Các yếu tố trong quá trình truyền thông

1.2. Hiệu quả của thông tin

Qua nghiên cứu người ta thấy những đặc điểm của công chúng có mối tương quan với khả năng bị thuyết phục của họ. Người truyền đạt cần tìm kiếm những đặc điểm của công chúng có mối tương quan với khả năng bị thuyết phục và sử dụng chúng trong khi thiết kế thông điệp và sử dụng phương tiện truyền thông.

1.3. Quá trình và tâm lý tiếp nhận của công chúng với sản phẩm báo chí

1.3.1. Quá trình tiếp nhận

Xét theo quan điểm hệ thống, quá trình tiếp nhận của công chúng với các sản phẩm báo chí bao gồm chín thành tố cấu thành trong mối quan hệ chặt chẽ với nhau, được trình bày trong sơ đồ (Hình 2).

Hình 2. Các thành tố của quá trình tiếp nhận sản phẩm báo chí

1.3.2. Tâm lý tiếp nhận

Về tâm lý tiếp nhận, có thể hiểu tâm lý tiếp nhận của công chúng báo chí là toàn bộ các hiện tượng tâm lý có tính quy luật của công chúng báo chí trong quá trình họ tiếp nhận các sản phẩm báo chí. Tâm lý tiếp nhận sản phẩm báo chí bao hàm cả quá trình lĩnh hội, thái độ, tình cảm và ý chí; cả những hiện tượng thuộc tâm lý cá nhân và tâm lý xã hội quy định hành vi tiếp nhận sản phẩm báo chí của công chúng.

2. Truyền thông về Khí tượng Thuỷ văn

2.1. Mục đích và yêu cầu của truyền thông Khí tượng Thuỷ văn

Mục đích của truyền thông về KTTV là truyền đạt và thu hút mọi người tham gia vào quá trình chia sẻ thông tin, tạo ra sự hiểu biết, nhận thức chung về KTTV, để từ đó cùng chia sẻ trách nhiệm và thống nhất hành động theo một hướng chung trong việc giải quyết những vấn đề của KTTV đặt ra.

2.2. Đặc điểm của truyền thông về Khí tượng Thuỷ văn

Truyền thông về KTTV bao gồm có ba đặc điểm sau: Các vấn đề KTTV có tác động, ảnh hưởng đến mọi người, mọi ngành, mọi nghề, mọi mặt của đời sống xã hội của con người, không chỉ đối với các thế hệ hiện tại mà cả đến tương lai. Phạm vi tác động, ảnh hưởng của các vấn đề KTTV đến điều kiện tự nhiên và các hoạt động kinh tế - xã hội thay đổi rất rộng, từ cá nhân, thôn, bản đến quốc gia, khu vực và toàn cầu. Những tác động và hậu quả tác động của KTTV đến các điều kiện tự nhiên và hoạt động của con người không phải lúc nào cũng có thể dễ dàng nhận ra, xác định, đánh giá được kịp thời và cũng không chỉ có những hậu quả trước mắt mà có cả những hậu quả tiềm tàng trong tương lai.

2.3. Những nội dung chủ yếu của thông điệp truyền thông về KTTV

2.3.1. Thông điệp về nhận thức

Thông điệp về nhận thức tập chung vào năm điểm chính: Thiên tai KTTV đã, đang và sẽ tiếp tục diễn ra trên phạm vi toàn cầu, khu vực và địa phương. Thiên tai KTTV đã và sẽ tác động ngày càng mạnh đến các điều kiện, các hệ sinh thái tự nhiên, kinh tế - xã hội và đời sống của con người hiện nay và cả tương lai. Hoạt động kinh tế-xã hội của con người đã làm cho thiên tai KTTV ngày càng gia tăng. Khẳng định rằng, con người có khả năng ứng phó một cách hiệu quả với thiên tai KTTV. Và các giải pháp giảm nhẹ và thích ứng với thiên tai KTTV được lựa chọn, xác định cho phù hợp với mỗi ngành, lĩnh vực, địa phương.

2.3.2. Thông điệp về hành động

Thông điệp về hành động chú ý tới các vấn đề cụ thể, tất cả các chính sách, quy hoạch, kế hoạch phát triển về kinh tế, xã hội, môi trường đều phải xem xét đến hậu quả tác động của KTTV ở địa phương. Bên cạnh đó việc tích hợp thêm kiến thức về KTTV trong môn học địa lý, cần tăng cường các chương trình ngoại khoá nhằm rèn luyện kỹ năng về phòng tránh những hiện tượng thời tiết thuỷ văn cực đoan, đặc biệt là những khu vưc dễ bị tổn thương.

3. Tình hình truyền thông báo chí về KTTV trong bối cảnh BĐKH

3.1. Đánh giá chung

Theo báo cáo nghiên cứu Báo chí Việt Nam đưa tin về BĐKH (01/8/2011-31/7/2012) do Học viện Báo chí và Tuyên truyền cùng với Viện Friedrich Elbert Stiftung thực hiện, các biểu hiện của BĐKH được nhắc tới chủ yếu có liên quan tới: Bão, lũ, hạn hán, xâm nhập mặn…; như biểu đồ (Hình 3).

Hình 3. Tỉ lệ phân bố lượng tin bài viết về biểu hiện của BĐKH

3.2. Công tác Truyền thông Báo chí trong ngành KTTV

Thông tin về KTTV là loại thông tin đặc biệt; trong từng bối cảnh chúng trở thành loại tin “nóng”, tin độc quyền, tin quyền lực… chúng vừa là sản phẩm của công nghệ tiên tiến, vừa mang tính khách quan. Sự mong đợi nguồn thông tin này không chỉ của một vùng, mà cả quốc gia có khi còn vượt qua cả biên giới của một quốc gia.
Công tác tuyên truyền phổ biến kiến thức về ngành KTTV và sử dụng thông tin KTTV tới cộng đồng đã và đang được các cấp đẩy mạnh trong những năm gần đây. Tuy vậy, để đáp ứng được nhu cầu thực tế thì đòi hỏi chúng ta cần phải cố gắng nhiều hơn nữa, đặc biệt là trong bối cảnh BĐKH toàn cầu.

3.3. Ý kiến đề xuất

Một là, công tác truyền thông báo chí về KTTV trong bối cảnh BĐKH toàn cầu hiện nay là vô cùng cần thiết. Công tác này cần phải đảm bảo các yêu cầu về tính đầy đủ thông tin, tính toàn diện và tính định kỳ.
Hai là, cần đào tạo, tập huấn, cập nhật thông tin, kiến thức về KTTV cho đội ngũ phóng viên chuyên nghiệp. Bên cạnh đó nên tập hợp, nhân rộng, đào tạo nghiệp vụ báo chí cho viên chức thuộc ngành KTTV cộng tác viên cho các báo, tạp chí…
Ba là, liên kết với các tờ báo nhằm tổ chức phát động những cuộc thi tìm hiểu hoặc viết tin, bài, phóng sự ảnh có nội dung liên quan đến KTTV và BĐKH.
Bốn là, trong bối cảnh BĐKH toàn cầu, công tác truyền thông báo chí về KTTV cần được chú trọng quan tâm đầu tư hơn nữa.

Tác gải : Đặng Thanh Bình
Đài Khí tượng Thuỷ văn khu vực Nam Trung Bộ